گفتمان انتقادی در تاریخ

کاربرد تحلیل گفتمان در پژوهش‌های علوم انسانی

تحلیل گفتمان به عنوان یکی از پیشنهادات تفکر پسامدرن، از آنجا که به بحث درباره متن، خطابه، گفتگوها و جامعه می‌پردازد، در زمره تأثیرگذارترین روش‌های تحلیل متن است که در دهه اخیر به شدت در مطالعات علوم انسانی استفاده شده است. هدف اصلی آنها کشف ناگفته‌های پنهان در ورای نوشته‌ها و گفتارهاست. نقش زبان و زبان‌شناسی، قدرت و سیاست، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی در این روش از تحلیل اهمیت به‌سزایی دارد و در همه حوزه‌های علمی فراگیر شده است. هرچند که این رویکرد ابتدا در نقد ادبی نضج گرفت، اما دامنه کاربرد آن به سایر رشته‌ها تسری یافت و امروزه این رویکرد از متداول‌ترین شیوه‌های تحلیل متن به شمار می‌آید. از آنجا که ماهیت و سایر علوم انسانی مبتنی بر متن و گفتگو است و جریان وقایع وقتی به تاریخ تبدیل می‌گردد که انسانی متفکر به نام مورخ آن را تفسیر و تألیف کرده باشد، از این‌رو رویکرد تحلیل گفتمان می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسائل مبهم در تاریخ باشد. زیرا روش‌های سخن گفتن طرز تفکر را تولید و بازتولید می‌کند و طرز تفکر را نیز می‌توان با گزینش‌های دستوری و واژگانی و یا هر جنبه‌ای دیگر از گفتمان مهار کرد. بیشتر پژوهش‌هایی که در حوزه تاریخ صورت گرفته است صرفاً توصیفی است. به بیانی دیگر، در این مطالعات به نقل حوادث و حقایق تاریخی پرداخته شده است. اما در سال‌های اخیر چرخشی در مطالعات تاریخی صورت گرفته است که بیشتر متأثر از اندیشه گفتمان و پسامدرنیسم به هدف کشف معانی و فهم درست از تاریخ به تحلیل متن بر اساس گفتمان‌کاوی روی آورده است. زیرا تاریخ حامل بارهای معنایی زبانی، سیاسی، ایدئولوژیک و اجتماعی است. به همین دلیل فهم این رویکرد در تاریخ هم از منظر تحلیل زبان تاریخ و هم از منظر اجتماعی و سیاسی و برای کشف معانی آشکار و پنهان از متن اهمیت فراوانی دارد.

ارائه‌دهنده

زهره باقریان
دکتری تاریخ اسلام
qom.1400@yahoo.com

مقدمه

این دوره با مدنظر قرار دادن اندیشه‌های پست‌مدرن در تاریخ‌نگاری و پژوهش‌های تاریخی، به دنبال چگونگی کاربست روش تحلیل گفتمان در فهم و بازیابی معانی تاریخ و روایات و به طور کلی هر نوع متن و خطابه‌ای است. ابتدا با مباحث مرتبط به حوزه مطالعات گفتمان بحث را آغاز خواهیم کرد و مروری مختصر بر تاریخچه انواع پژوهش در تاریخ خواهیم داشت. سپس به معرفی تحلیل گفتمان فرکلاف به عنوان بهترین روش تحلیل گفتمان انتقادی خواهیم پرداخت و در نهایت ضمن ارائه مثال، به معرفی ابعاد نظریه ایشان و سایر گفتمان‌های متن‌کاو و کاربست آن‌ها در پژوهش‌های علوم انسانی خواهیم پرداخت.

هدف‌ها و اهداف آموزشی

1- رویکردها و روشهای نوین در پژوهش در تاریخ
2-تاریخ و تحلیل گفتمان / موضوعات گفتمان کاوی تاریخی
3- توصیف/ بررسی بافت درون متنی
4- تفسیر متن / بررسی کردار گفتمانی .
5-تبیین / بررسی کردار اجتماعی
6- بررسی رویکردهای گفتمانی در تاریخ
هدف از این دوره چگونگی کاربست تحلیل گفتمان در فهم و بازیابی معانی تاریخ ، روایت ، متن و خطابه است .
هدف آموزشی در پایان این دوره شناخت رویکرد پست مدرن و پساساختارگرایان و چگونگی کاربست روش گفتمان در فهم و بازیابی معانی متن جهت پژوهشهای تاریخی و متن محور .

ساختار دوره

8 جلسه یک ساعت و نیم
محتوای کلی هر جلسه (شامل سرفصل‌ها).
1- جستجوی حقیقت در تاریخ / رویکردها و روشهای آن
2- رویکرد پست مدرنیسم
3- روند تاریخی نگرشهای پساساختارگرایان و پست مدرنیسم که منجر به ظهور روش گفتمان شد
4- گفتمان / تعاریف و نگرشهای مختلف در گفتمان .
5- ساخت گرایان / کارکردگرایان / برساخت گرایان
6- گفتمان انتقادی / CDA)
7- توصیف / کردار گفتمانی
8- کردار اجتماعی / قدرت و ایدئولوژی در متن
روش تدریس (سخنرانی، کارگاه‌های عملی، بحث گروهی و غیره).

روش ارزیابی

نحوه ارزیابی شرکت‌کنندگان بواسطه فعالیت گروهی است

مخاطبان هدف

دانشجویان دکتری و پزوهشگران علوم انسانی و تاریخ
30 نفر

منابع آموزشی

کتاب : کاربست تحلیل گفتمان انتقادی در پژوهشهای تاریخی / زهره باقریان
تخته و ماژیک / پاور پوینت